Kompletowanie danych do pozycji bibliograficznych
Szczegółowe informacje na temat zasad formatowania pozycji bibliograficznych w pracy dyplomowej zostały zawarte w dokumencie Ramowe wymagania dla przygotowania pracy dyplomowej (licencjackiej i magisterskiej). Jednak oprócz strony formalnej (wspólna struktura opisu dla wszystkich typów dokumentów, właściwy dobór czcionki, określone znaki umowne rozdzielające poszczególne strefy i elementy opisu) dodatkowym i równie ważnym warunkiem prawidłowego zaprezentowania bibliograficznego źródła jest właściwe wskazanie miejsca publikacji. W czym problem?
Problem bierze się stąd, że wiele publikacji można obecnie znaleźć w sieci, np. w serwisach społecznościowych dla naukowców takich jak Academia.edu, Research Gate, Google Scholar, Scopus czy Publons, lub na stronach osobistych autorów, którzy udostępniają je tam publicznie do pobrania. Wskazanie jednak takiego miejsca jako podstawowej formy upublicznienia danego artykułu jest poprawne w tylko jednym przypadku – kiedy mamy do czynienia z tzw. white paper, czyli publikacją własną autora, bez gwarancji jej weryfikacji przez wiarygodnych recenzentów ze środowiska naukowego. W każdym innym przypadku jest to błąd. Należy zawsze upewnić się, czy dokument nie był publikowany gdzieś jeszcze. Pierwsza myśl, to wysłać mail ze stosownym pytaniem do autorów, ale doświadczenie uczy, że takie pytania najczęściej pozostają bez odpowiedzi, a poza tym mogą świadczyć o lenistwie pytającego.
Prawidłowa referencja bibliograficzna powinna zawsze wskazywać na oficjalne miejsce publikacji danego artykułu, które najczęściej ma związek z jej identyfikatorem DOI oraz Wydawnictwem. Jeżeli więc mamy do czynienia z artykułem, który był opublikowany w czasopiśmie, monografii lub na konferencji, ale dzięki staraniom autorów trafił również do serwisów społecznościowych, zawsze należy najpierw znaleźć jego identyfikator DOI. Mając identyfikator DOI, należy skorzystać z serwisu: https://www.doi.org/. Na podstawie DOI ten serwis przekieruje do oficjalnego miejsca publikacji danego artykułu w sieci, z którego można pobrać pełne informacje bibliograficzne: rok publikacji, tytuł czasopisma lub monografii, numery stron, nazwę wydawnictwa, itd.
Wikipedia
Odrębny przypadek stanowi Wikipedia. To źródło w zasadzie nigdy nie powinno się pojawiać w bibliografii, ponieważ posiada wadę, która je całkowicie dyskwalifikuje. Jest ona zawarta w tytule na stronie głównej Wikipedii: Witamy w Wikipedii – wolnej encyklopedii, którą każdy może redagować. Ponieważ każdy może redagować artykuły w Wikipedii, a nazwiska osób, które miały udział w ich tworzeniu i weryfikacji, nie są podawane publicznie, wiarygodność tych informacji jest nieznana. Wiarygodność ta bowiem nie może oprzeć się ani na autorytecie instytucji, która np dysponując grupą ekspertów o znanym autorytecie, gwarantowałaby prawdziwość podawanych informacji, ani na osobistym autorytecie autorów. Dlatego Wikipedia może stanowić co najwyżej punkt wyjścia przy gromadzeniu informacji na temat pracy dyplomowej, ale ostatecznie obowiązkiem dyplomanta jest dotrzeć do innych źródeł zawierających pożądane informacje, gdzie stosowane procedury weryfikacji są znane i powszechnie akceptowane (konferencja, czasopismo, lub książka w wydawnictwie, w którym stosowana jest procedura recenzji wydawniczej), a przynajmniej gdzie znane jest pełne imię i nazwisko autora. Poniżej artykuły z „Dziennika” oraz z agencji informacyjnej „Reuters” zawierają informacje o przykładowych różnych autorach aktualizacji opisów w Wikipedii:
Reuters: CIA and FBI computers used for Wikipedia edits
Ciekawy pogląd na temat prawdziwości informacji zawartych w Wikipedii prezentują w swoim artykule Olena Medelyan, Catherine Legg, David Milne i Ian H. Witten, z Uniwersytetu Waikato, Hamilton, Nowa Zelandia:
Wikipedia’s editing process can be grounded in the knowledge theory proposed by the 19th Century pragmatist Peirce.
According to Peirce, beliefs can be understood as knowledge not due to their prior justification, but to their usefulness, public character and future development. His account of knowledge was based on a unique account of truth, which claimed that true beliefs are those that all sincere participants in a “community of inquiry” would converge on, given enough time. Influential 20th century philosophers [e.g. Quine 1960] scoffed at this notion as being insufficiently objective. Yet Peirce claimed that there is a kind of person whose greatest passion is to render the Universe intelligible and will freely give time to do so, and that over the long run, within a sufficiently broad community, the use of signs is intrinsically self-correcting [Peirce 1868]. Wikipedia can be seen as a fascinating and unanticipated concrete realization of these apparently wildly idealistic claims.
In this context it is interesting to note that Larry Sanger, Wikipedia co-founder and editor-in-chief, had his initial training as a philosopher—with a specialization in theory of knowledge. In public accounts of his work he has tried to bypass vexed philosophical discussions of truth by claiming that Wikipedians are not seeking it but rather a neutral point of view (link). But as the purpose of this is to support every reader being able to build their own opinion, it can be argued that somewhat paradoxically this is the fastest route to genuine consensus. Interestingly, however, he and the other co-founder Jimmy Wales eventually clashed over the issue of expert opinion’s role in Wikipedia. Thus, in 2007 Sanger diverged to found a new public online encyclopedia Citizendium (http://en.citizendium.org) in an attempt to “do better” than Wikipedia, apparently reasserting validation by external authority, e.g. academics.
Mining meaning from Wikipedia, Olena Medelyan, David Milne, Catherine Legg, Ian H. Witten, International Journal of Human-Computer Studies, Volume 67, Issue 9, September 2009, strony 716–754
White papers
Na koniec przestroga: white papers są to materiały, które nigdzie poza internetem nie zostały opublikowane. Oznacza to, że jedynym uwiarygodnieniem prawdziwości stwierdzeń w nich zawartych są tylko i wyłącznie nazwiska autorów. Jak wiadomo internet jest co najmniej tak samo cierpliwy jak papier i wszystko zniesie. Dlatego zdobywanie wiedzy z takich źródeł i cytowanie ich jest bardzo ryzykowne. Jeżeli jeszcze są to materiały dotyczące rozwiązań technologicznych pochodzące z firmowych stron producentów tych technologii (oprogramowania lub sprzętu), wtedy można mieć przynajmniej nadzieję, że podane tam informacje są prawdziwe. Jednak w przypadku stron prywatnych takie materiały są z reguły wyrazem wyłącznie osobistych przekonań autora i jako takie nie gwarantują zweryfikowanej wiedzy, przeciwnie: traktowane poważnie mogą być często przyczyną błędnej wiedzy dyplomanta a potem również błędów merytorycznych w tekście pracy dyplomowej. Z pewnością cytowania takie nie mogą reprezentować podstawowych źródeł informacji zawartych w pracy, ale mogą być jedynie uzupełnieniem innych źródeł dużo bardziej wiarygodnych.